برخی دیدگاه های جایگزین
دین و انتخاب طبیعی:
انتشار کتاب معروف آلیستر هاردی(1976)به نام زیست شناسی خدا دری تازه به روی تاملات زیست شناختی نوین درباره تکامل و دین گشود؛این کتاب اساسا به دنبال آن است که انتخاب طبیعی داروین و علم وراثت را با دین آشتی دهد.هاردی نظریه داروین را وارونه کرد. بر اساس دیدگاه سنتی تغییر رفتار تابع تغییر جسمانی است؛ولی هاردی بر آن بود که«گزینش نیرومند رفتاری تغییر جسمانی نسبتا سریعی را به دنبال دارد»وی این الگو را «گزینش رفتاری»مناسبی برای تکامل انسان میداند. شیوه ی عمل این گزینش معلوم نیست،و این نقطه ضعف نظریه هاردی است. لیکن این دیدگاه گامی به پیش بود،و اینک در روانشناسی تکاملی کاملا رایج است.اگر مفهوم کارافزایی را درنظر بگیریم مشکل حل میشود،زیرا رفتار مورد نظر ممکن است فقط نتیجه کالبد و فیزیولوژی موجود باشد.جسم آدمی ممکن است اساسا برای آنچه در رفتار روی میدهد طراحی نشده باشد؛بلکه با آنچه اتفاق می افتد سازگار شده باشد.بازهم،مغز بزرگ آدمی در راهی غیراز آنچه برای آن تکامل یافته است بکارگرفته می شود. هاردی سپس تجربه دینی را هسته اصلی ایجاد انطباق و از این رو در گزینش طبیعی دخیل دانست. وی برای تحکیم شالوده زیست شناختی اش،از قول محقق دیگری نقل میکند که«در انسان غریزه ای عمیق وجود دارد که در پس فرایند طبیعت به دنبال امری شخصی است».بعدا هاردی وفاداری سگ به صاحبش را با وابستگیه انسان به خدا قیاس کرد.بنابراین دین مخلوق طبیعت است. هاردی مجاهدت عالمانه ی خود را ادامه داد تا الاهیاتی برپایه زیست شناسی پدیدآورد. او به صراحت از چیزی سخن میگفت که امیدوار بود توجیهی علمی و زیست شناختی برای دین باشد،نه اینکه فقط کلیتی زیست شناختی باشد که با ملاک های علم معاصر جور درآید. ویبره و ریچموند(2000.1998) نیز زیست شناسی را با دین پیوند داده و از آن با اصطلاح «خدازیستشناسی»یادکرده اند.چون نظر آنها بیشتر از انگیزه ای مذهبی نشات میگیرد و چندان ارتباطی با روانشناسی تجربی ندارد،
دین و مبنای طبیعی شناخت:
چندین محقق دیگر نیز نظریه هایی در باب دین ابراز داشته اند که تا حدودی به زیست شناسی و تکامل مربوط میشود. یکی از متفکران موثر در این حوزه پاسکال بویر (1994)است،مردم شناسی معروف،که کتابی نوشت به نام سرشت طبیعی اندیشه های دینی. این کتاب نظریه ای شناختی درباره دین بر مبنای «فرایندهای شناختی عام »است. از انتخاب طبیعی سخن می رود،اما به هر روی مبنای زیست شناختی این اندیشه ها هرگز تشریح نمیشود. بازهم به این رای تکاملی معهود اشاره می شود که اندیشه های دینی به بقای آدمی کمک میکنند؛لیکن همین نکته هم مبهم می ماند. اساسا تفکر (شناخت)ما از راه های مختلفی که مقوم اندیشه های مذهبی است محدود و مقید میشود.یکی از قیود این است که تجربه ی گذشته تفکر فعلی ما را جهت میدهد و متوجه هدف خاصی میکند.زیست شناسی در سایه می ماند و هرگز آشکارا از آن سخن نمی رود.
زیست شناسی اجتماعی و دین
زیست شناس مبرز ای.اُ.ویلسون از دانشگاه هاروارد به پدر «زیست شناسی اجتماعی»معروف شده،که رشته ای بحث انگیز است. او زیست شناسی اجتماعی را بررسی نظام مند مبنای زیست شناختی همه شکل های رفتار اجتماعی ،در همه انواع اندامگان ها ،از جمله انسان؛دانسته است(ویلسون 1978). از نظر او ،دین«یکی از شکل های عام رفتار اجتماعی»است . ویلسون سپس دین را در ایجاد دگرگونی تکاملی و اعطای برتری ژنتیک دخیل میبیند. این کار از طریق اعمال قدرت به دست رهبران مذهبی صورت میگیرد که کسانی را که در قبال مقامات روحانی هم رنگی و وفاداری نشان می دهند،و نیز کسانی را که غیرت دینی و فره بیشتری ابراز میکنند،برمیگزینند و پاداش می دهند. تا آنجا که ایمان به منظور یادگیری و انگیزش مستلزمه رفتار های دینی است،بسامد ژن هایی که چنین تمایلاتی را تقویت می کنند می باید در جمعیت افزایش یابد. برعکس،بسامد ژن هایی که گرایش های خلاف این را تقویت می کنند باید کاهش یابد. آنچه آمد تلمیحا به این معنی است که رهبران مذهبی و اعمال مذهبی ناهمرنگی را طرد می کنند،و بقا و تولیدمثل کسانی را افزایش میدهند که پاسخ های دینی معتبر ابراز میدارند. این تمایلات به ویژه در آن دسته از گروه های مذهبی دیده می شود که خود را از پیکره اصلی جامعه جدا میکنند و به ازدواج های درون گروهی تن میدهند. چنین گروه هایی عبارتند از اَمیش ها،هتریت ها،یهودیان حسیدی،مورمون ها،شیکرها،دوکبورها،و عده ای دیگر از فرقه های مذهبی(استارک 1985،ویلسون 1970) ویلسون دیدگاه خودرا گسترش داده است تا انواع جلوه های مذهبی را اعم از اسطوره ،آیین و جادو در بر بگیرد او به دنبال امتیاز زیستی ای بوده است که دین و اجزای آن به مومنان اعطا میکنند،با این تلویح که تلقین عقیده مذهبی با قواعد یادگیری در ارتباط است که تکامل یافته و بنابراین مبتنی بر وراثت اند.
